استرداد جهیزیه + آشنایی با سیاهه

استرداد جهیزیه

جهیزیه یکی از مهم‌ترین مسائل در زمانی است که یک زوج اقدام به شروع زندگی مشترک زیر یک سقف می‌کنند. زیرا آن‌ها برای این زندگی به اسباب و وسایل زیادی نیاز دارند. در دنیای غرب با توجه به استقلال بسیار سریع جوانان، اغلب خود زوج اقدام به تهیه‌ی لوازم اولیه ی زندگی می‌کنند. حتی بسیار از آن‌ها پیش‌تر زندگی مستقلی را شروع کرده و هنگام ازدواج تنها لازم است با وسایلشان نقل مکان کنند. اما در فرهنگ شرقی و آسیایی، به خصوص در کشورمان ایران، تهیه ی مقدمات اولیه ی زندگی عروس و داماد اغلب بر عهده‌ی خانواده‌ی ایشان می‌باشد و به نوعی با یکدیگر تقسیم وظایف می‌کنند. اما امروز می‌خواهیم در این مورد صحبت کنیم که اگر زندگی مشترک این زوج به پایان برسد، تکلیف اسبابی که فراهم شده است و اصطلاحا جهیزیه نام دارد چیست؟ برای رسیدن به پاسخ این سوال تا انتهای مطلب ما را همراهی کنید.

از هم پاشیدن زندگی مشترک و استرداد جهیزیه

گفتیم که تهیه جهاز از مهم ترین مسائل شروع زندگی مشترک است. باید بدانید که هنگام پایان آن زندگی نیز تعیین تکلیف برای اسباب و اثاثیه تهیه شده، اهمیت بسیار زیادی پیدا می کند. در واقع طلاق و پایان دادن به زندگی مشترک تنها می‌تواند دو انسان جدا از هم را به استقلال برساند. در باقی موارد که میان این دو فرد مشترک است، از جمله فرزندان و اموال، امکان تقسیم وجود ندارد. در این شرایط یا باید به توافق برسند که کدام یک از آن‌ها برای این‌ها محق است. یا اینکه بر اساس قوانین موجود، این اموال مشترک یا حضانت فرزندان، به یکی از آن‌ها داده می‌شود. ما در مقالات دیگر وکیل اصفهان به طور کامل در مورد حضانت کودکان و قوانین مربوط به آن صحبت کرده‌ایم. امروز می‌خواهیم در مورد موضوع مهم مشترک دیگر میان زوجین صحبت کنیم که همان مسائل مالی است و جهیزیه مهم‌ترین آن‌ها می‌باشد.

جهیزیه چیست؟

یکی از رسومات بسیار کهن در میان تمدن‌ها، مسئله‌ی جهاز است. از دیرباز تمام عروس‌ها هنگام رفتن به خانه‌ی شوهر، لوازمی را از خانه‌ی پدری همراه خود می‌بردند که اصطلاحا به آن جهیزیه می‌گویند. این مسئله در تمام فرهنگ‌ها و تمدن‌ها رواج داشته است و مختص ایران نیست. برای مثال در هندوستان زنان طلا و جواهرات زیادی را همراه خود به خانه‌ی شوهر می‌بردند. این موضوع تا به آن جا اهمیت داشته است که هر عروسی جهاز بیشتری همراه خود می‌داشته، ارزش و احترام بیشتری برایش قائل می‌شدند. بلعکس دخترانی که با لوازم کمی راهی منزل شوهر می‌شدند، اغلب با رفتار نامحترمانه و طعنه‌آمیزی روبه‌رو می‌شدند. متاسفانه امروزه در کشور خودمان نیز گاها با چنین رفتارهایی مواجه می‌شویم. از این رو بهتر است پیش از پاسخ به سوال ابتدای مقاله، به بررسی نگاه اسلام و قانون راجع‌به جهیزیه بپردازیم. پس از آن سرنوشت جهاز پس از طلاق را بازگو خواهیم‌کرد.

قانون و نگاه آن به جهیزیه

همان طور که گفتیم از دیرباز رسم فرستادن جهاز همراه با دختر به خانه‌ی بخت، وجود داشته است. اما باید ببینیم که آیا نظر اسلام نیز در این باره همین است؟ باید بگوییم که برعکس این رسم و رسومات، دین آسمانی اسلام نفقه را بر عهده‌ی مرد گذاشته است. یکی از مواردی که شامل نفقه می‌شود، تهیه‌ی اسباب و لوازم برای گذارندن زندگی مشترک است. از این رو نتیجه می‌گیریم که جهیزیه رسمی دینی نیست. بلکه تنها سنتی که ادامه یافته است. در قانون کشور ما نیز، از آن جا که حکومت و قوانینی اسلامی داریم، همین حکم وجود دارد. پس هنگام پایان زندگی مشترک از دید قانون تمام لوازم و اسباب خانه توسط مرد تهیه شده‌است. اما همگی می‌دانیم که جهازبرون، درست یا غلط، هنوز در حال اجرا است. با این شرایط هنگام طلاق تناقض بسیار بزرگی به وجود می‌آید که در ادامه به آن و حلش اشاره می‌کنیم.

استرداد جهیزیه

اشاره کردیم که در شرف وقوع طلاق، تناقض بسیار بزرگی برای طرفین و همچنین برای مجریان قانون به وجود می‌آید. از یک سو رسمی بسیار قدیمی در جریان است. بر اساس آن رسم خانواده ی عروس اسباب زندگی مشترک دختر و دامادشان را فراهم می‌کنند. یعنی در اصطلاح به او جهاز می‌دهند. از سوی دیگر قانون صریحی در اسلام و کشور وجود دارد که تهیه‌ی لوازم زندگی مشترک را جز وظایف مردان به حساب می‌آورد. در نتیجه لوازم زندگی نیز جز اموال و دارایی‌های مرد به حساب می‌آید. در این شرایط مجریان قانون باید بر اساس سنت‌ها و رسم و رسوم تصمیم گیری کنند؟ یا اینکه بر اساس قوانین به قضاوت بپردازند و شخص محق را پیدا کنند؟ مسلم است که وظیفه‌ی این افراد تنها اجرای قانون است و نمی‌توانند تنها با تکیه بر رسوم جاری تصمیم بگیرند. در این شرایط چه راه حلی وجود دارد؟ با ما همراه باشید.

آشنایی با سیاهه

پس تا به اینجا تناقض بزرگ ما هنوز هم راه حلی ندارد. باید بدانید که پدران و مادران ما نیز همواره با این مشکل مواجه بوده‌اند. اما آن‌ها توانستد با جست و جو در میان قوانین، راه‌حلی منطقی و مناسب برای رفع این تناقض پیدا کنند. با استفاده از این راه حل، مالکیت اسباب و اثاثیه زندگی مشترک، به راحتی مشخص می‌شود. و بر این اساس مجریان قانون نیز می‌توانند به راحتی به قضاوت بپردازند و حق هیچ کس در این میان پایمال نشود. این راه حل در واقع یک سند دستنویس است و اصطلاحا سیاهه نامیده می‌شود. خانواده‌ی عروس لیستی جهیزیه نوشته و خانواده‌ی داماد همراه با چند شاهد، آن را امضا می‌کنند. این برگه پیش خانواده‌ی عروس می‌ماند. در این صورت اگر زندگی مشترک زوجین به پایان برسد، زن با ارائه سیاهه به راحتی می‌تواند مالکیت خود را بر اسباب و اثاثیه‌ای که به همراه آورده، ثابت کند.

استرداد جهیزیه بدون وجود سیاهه

تا به این جای کار راه حل سنتی قدیمی‌ها، بسیار کاربردی بوده است. به طوری که این راه حل بسیار مورد پسند مجریان قانون قرار گرفته و آن را سندی محکم و کافی می‌دانند. اما گاهی پیش می‌آید که بعضی از خانواده‌ها به دلایل مختلف از جمله رودربایسی یا ناآگاهی از قوانین، تهیه‌ی چنین سند مهم و البته ساده‌ای را فراموش می‌کنند. آن زمان اگر طلاقی به وقاع بپیوندد، استرداد جهیزیه، برایشان بسیار سخت خواهد بود. اما فراموش نکنید که این کار با وجود سختی و دردسر زیاد، غیر ممکن نیز نیست. به جز سند رسمی، یکی دیگر از راه‌های اثبات مالکیت، شهادت و اقرار شاهدین معتبر بر این مالکیت است. شاید حتی بتوان گفت رسم جهاز دیدن قدیمی‌ها نیز ریشه در همین اثبات مالکیت توسط شاهدین داشته باشد. بالاخره هیچ کار پدر بزرگ مادر بزرگ‌های ما بی‌حساب و کتاب نیست و نباید کارهایشان را بدون دلیل تصور کرد.

سخن آخر

در این مقاله سعی کردیم با زبانی بسیار ساده و قابل فهم رسم جهیزیه و دیدگاه قانون به آن را برای شما بازگو کنیم. سپس به بررسی تناقض شکل گرفته در میان رسوم و قوانین پرداختیم. در انتها نیز به راه حل هایی برای این تناقض اشاره کردیم که از گذشتگان برایمان به ارث مانده‌اند. اما نباید فراموش کنیم که استرداد جهیزیه یکی از مسائل حقوقی مهم و دردسرساز است که اگر بخواهیم بدون قدم‌های سنجیده در راهش قدم بگذاریم، مجبور خواهیم شد سال‌های درازی در دادگاه‌ها بدویم. این روند آن‌قدر طولانی می‌شود که حتی اگر لوازممان را نیز پس بگیریم، دیگر به دردمان نمی‌خورد یا خراب شده است. پس بهتر است در صورتی که با چنین مسئله‌ای مواجه هستید از مشاور حقوقی‌ای که زیر و بم قانون در دستش است کمک بگیرید. مهدی علیجانی، وکیل پایه یک اصفهان، می‌تواند به شما در مورد تمام مسائل حقوقی یاری برساند.