افترا چیست و چه مجازاتی دارد؟+شرایط اثبات جرم افترا یا بی گناهی

افترا، تهمت و يا دروغ بستن؛ در اصطلاح حقوقی یعنی اینکه شخصی جرمی را به شخص دیگری نسبت دهد. اما قادر به اثبات آن نباشد. کسی که تهمت میزند، بدون اینکه علمی آن را داشته باشد، فقط از روی گمان و ظن چیزی را به شخصی نسبت می‌دهد. به این عمل افترا یا بهتان می‌گوییم. در ادامه در وکیل اصفهان قصد داریم به بررسی این موارد و ذکر نکات مهم در این رابطه بپردازيم.

افترا چیست؟

افترا یا دروغ بستن، به اظهار نظری گفته می‌شود که یک ادعای آشکار یا به صورت ضمنی نسبت به یک کسب و کار، فرد، گروه، حکومت گفته می‌شود. که باعث ایجاد یک تصویر ناراست و بعضا نادرست برای آنها می‌شود. در اسلام دروغ بستن جزء گناهان کبیره محسوب می‌شود. این عمل شامل سخنان تحقیر آمیزی است که یک شخص نسبت به شخص دیگر، بدون در نظر گرفتن راستی یا ناراستی آن است. که می‌تواند به صورت نوشتاری یا کلامی منتشر شده باشد.

نکته حائز اهمیتی که باید حتما به آن توجه شود این است؛ که شاکی به عنوان مفتری -فردی که تهمت زده است- قابل تعقیب نیست. به جز زمانیکه شکایت کذب باشد. یعنی اینکه شخصی که از دیگری شکایت کرده را نمی‌توان به اتهام این جرم تعقیب کرد.

 

این عمل چه مجازاتی را به دنبال دارد؟

همانطور که می دانیم این تهمت و دروغ بستن یک امری مجرمانه است که قانونگذار در قانون مجازات اسلامی  در ماده‌های ۶۹۷ و ۶۹۹ جرم‌انگاری کرده است. و برای این عمل مجازات تعزیزی -به مجازات جرائمی گفته می‌شود که در اسلام برای آنها کیفری تعیین نشده است. و تعیین مقدار و نوع آن به حاکم شرع واگذار شده -در نظر گرفته شده است. در قانون جدید، مجازات توهین، کاهش مجازات‌های حبس تعزیزی، جزای نقدی درجه ۶ می باشد. -جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال متغییر است-

مواد ۶۹۷ و ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی:

در اینجا می‌خواهیم به تفسیر کوتاهی از دو ماده های قانون مجازات اسلامی در خصوص این موضوع بپردازیم.

ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی:

براساس این ماده، گفته می‌شود که هر کس به وسیله‌ی اوراق چاپی یا خطی دیگری را در معرض تهمت قرار بدهد، بر طبق این ماده قانون، این امر جرم به شمار میرود. و اگر نتواند درستی آن را ثابت کنند؛ به غیر از مواردی که موجب حد است از یک ماه تا یک سال حبس و هفتاد و چهار ضربه شلاق، و یا یکی از این دو مورد براساس آن مورد جرمی که صورت گرفته، محکوم خواهد شد. اگر بخواهیم این ماده را تفسیر کنیم، به این صورت خواهد بود که فقط وقتی جرم محسوب می‌شود که ما یک ارتکاب جرم را به یک فرد نسبت بدهیم. و اگر این طور نباشد، این کار از لحاظ اخلاقی درست نیست اما جرم هم به شمار نمیرود پس قابلیت پیگرد قضایی هم ندارد.

ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی:

این ماده، که همان افترای عملی را بیان می‌کند. یعنی اینکه فرد تهمت زننده به جای اینکه یک حرف افتراآمیزی را به صورت شفاهی به زبان بیاورد؛ یا اینکه مطلبی در این خصوص منتشر کند. و با گذاشتن اشیاء اتهام آور برای آن فرد، او را در معرض اتهام قرار دهد. در حقیقت این نوع افترا برخلاف نوع قبلی، تاثیری بدتری دارد. پس با این وجود مجازات سخت‌تر و سنگین‌تری هم برای آن در نظر گرفته شده است.

نکته مهمی که در اینجا باید بازگو کنیم این است که اولین شرط برای اثبات این نوع تهمت، این است که باید ماهیت اتهام آور آن اشیاء، آلات و... که در آن مکان (خانه و...) کشف شود. اگر ماهیت این ابزارها کیفری نباشد، و باعث این نشود که مورد اتهام قرار بگیرد، و فقط باعث بدبینی در مردم جرم محسوب نمی‌شود.

 

اجزا و ارکان قانونی افترا:

همانطور که کمی قبل‌تر در بررسی مواد قانون مجازات اسلامی به انواع تهمت زدن بحث کردیم، در ادامه قصد داریم که اجزا و ارکان آن را به طور خلاصه مورد بررسی قرار بدهیم.
۱/ مفتری -کسی که به دیگران بهتان می‌زند- جرمی را به صورت صریح و آشکار به شخص دیگری نسبت بدهد.
۲/ امری که ساخته‌ی ذهن و تخیل ذهنی شاکی بوده و امری واهی بوده است.
۳/ فرد بهتان زن، با قصد هتک حیثیت و ضرر زدن به فرد، آن جرم را به کسی نسبت بدهد.
۴/ فرد شاکی -نسبت دهنده- به درستی نتواند موضوعی را که به دیگری نسبت داده، را اثبات کند. (در حضور مرجع قضایی صلاحیت دار)

یک نکته مهمی که مطرح می‌شود این است که نباید افترا و توهین را با هم یکی بدانیم! این دو تفاوت‌هایی با هم دارند. مثلا اگر فردی از روی ناراحتی یا عصبانیت به فرد مقابل بگویید مثلا شیاد، کلاهبردار، دزد و... این موارد توهین است نه تهمت.

شرایط اثبات و تحقق این جرم:

در ادامه چهار شرط مهم را خواهیم گفت که به وکیل جرم افترا برای تحقق این امر کمک می‌کند.

شرط اول:

نسبت این جرم به فرد دیگری به طور آشکار و واضح باشد. منظور این است: این امر زمانی اتفاق می‌افتد کاری که طور آشکار جرم است را به دیگری نسبت بدهیم. پس نتیجه می‌گیریم که اگر به طور کلی به فردی بگوییم شیاد و... در اینجا افترایی صورت نگرفته است.

شرط دوم:

این عمل حتما باید به وسیله‌ای برای انتساب استفاده شده باشد. پس نسبت دادن شفاهی، افترا به حساب نمی‌آید. بلکه باید به وسیله‌ی روزنامه جراید یا هر وسیله‌ی دیگر باشد.

شرط سوم:

این عمل زمانی محقق می‌شود که فرد درستی آنچه را به شخصی نسبت داده با نشر کرده را ثابت کند. (نکته ای که در اینجا می‌توانیم بگوییم این است که تاریخ قطعیت ناتوانی از اثبات جرمی است که به دیگری نسبت داده شده، ایشان می‌تواند شکایت افترا علیه آن شخص را درخواست بدهد.)

شرط چهارم:

برای محقق شدن این جرم سوء نيت خاص و سوء نيت عام لازم نيست.

 

دفاع در مقابل اتهام تهمت چگونه صورت می‌گیرد؟

حتی زمانی که اثبات شود که فرد متهم به شخصی غیر از شاکی توهین کرده است، متهم در اینجا می‌تواند با در پیش گرفتن یکی از روش‌های متعدد دفاعی از این اتهام تبرئه شود. چندین روش برای این کار وجود دارد که برخی از آن ها عبارت است از: حقیقت، رضایت، برتری، تفسیر منصفانه. که در ادامه به توضیح مختصری از این روش ها خواهیم پرداخت.

حقیقت:

این اتهام باعث می‌شود که پیگیری صورت بگیرد. اما اگر ثابت شود که چنین موضوعی حقیقت دارد، با در نظر نگرفتن جرم‌هایی در رابطه با منافی عفت و یا جرم‌های جنسی مثل اشاعه‌ی فحشا که حتی اگر موضوع انتسابی صحت هم داشته باشد در صورتیکه این واژه اشاعه، مصداق پیدا کند، باز هم این عمل مجازات را در پی خواهد داشت.

رضایت:

اگر نتوانیم ثابت کنیم که خود شاکی با انتشار این اتهام به او رضایت دارد. و یا به گونه‌ای دیگر این اتهام و تهمت به تحریک خود شاکی نشر پیدا کرده باشد، پس در اینجا متهم می‌تواند از این جرم تبرئه شود.

برتری:

زمانیکه باعث جریان آزاد اطلاعات و صداقت در مسائلی مهم از جمله مصلت افراد برای حفظ آبرو در موازنه قرار بگیرد، آن جریان صداقت و جریان آزاد اطلاعات بر حفظ آبروی فرد برتر است.

تفسیر منصفانه:

اشخاصی که مسائلی مربوط به منافع عمومی بدون سوء نيت و منصفانه تحلیل و تفسیر می‌کنند نسبت به افترای رسانه‌ای مصون هستند. حتی اگر تفسیر این دسته از افراد توهین آمیز باشد.

 

آیا امکان شکایت علیه شاکی وجود دارد یا خیر؟

بله- وجود دارد. در حقوق اعاده‌ی حیثیت مربوط اشخاصی می‌شود که مرتکب جرم نشده اند. و بی‌گناه هستند. همچنین بی گناهی آنها نیز ثابت شده است. یعنی اعاده‌ی حیثیت در خصوص مجرمان مطرح می‌شود. که در اینجا یک وضعیت دیگری پیش می‌آید که به این وضعیت می‌گوییم اعاده‌ی حقوق اجتماعی.
خوب است به موضوع اصلی برگردیم. افرادی که با طرح شکایت واهی قربانی‌ شدند و آبرو و حیثیت آنها لکه دار شده است. غالبا دنبال راهی هستند که بتوانند به بهترین روش ممکن حیثیت خود را احیا کرده و فرد بهتان زننده را به سزای عمل خود برسانند. پس شخصی که بدون دلیل از او شکایت شده است می‌تواند از حیثیت لکه دار شده‌ی خود دفاع کند. و با طرح شکایت افترا علیه شخصی که شکایت را مطرح کرده است و برای اعاده‌ی‌ حیثیت خود اقدام کند.

رایج ترین روش ارتکاب افترا چیست؟

یکی از متداول‌ترین این روش‌ها، این است که فردی با تهیه متن و توزیع و نشر آن در جمعی، مرتکب این جرم می‌شود که در حقیقت از آن به عنوان «مباشر جرم» یاد می‌کنیم. بعضی اوقات ممکن است تهیه این موارد توسط یک فرد انجام شود ولی نشر آنها به وسیله‌ی شخصی دیگر باشد. در این صورت فرد منتشر کننده اگر به جز تهیه متن کار دیگری انجام نداده باشد، به عنوان «معاون جرم افترا» تحت پیگرد قرار میگیرد.

برای طرح شکایت افترا به کجا باید مراجعه کنیم؟

برای طرح شکایت، شما می‌توانید به دفتر خدمات قضایی رفته و شکایت خود را مطرح کنید. آن دفتر خدمات خود، شکایت را به دادسرا ارجاع خواهد داد.

در پایان...

در این مقاله سعی ما بر این بود که توضیح دقیقی راجع به افترا بپردازیم و امیدواریم مطالبی که در اینجا مطرح شده برای شما کاربردی باشد هر گونه سوالی که در این زمینه دارید را می‌توانید با وکیل پایه یک دادگستری، آقای مهدی علیجانی مطرح کنید.