حضانت یا ولایت، تفاوت + اولویت نزد قانون برای حضانت یا ولایت فرزندان

حضانت فرزندان توسط والدین، امری حائز اهمیت برای هر تمدنی است. زیرا شرایطی که یک کودک در آن پرورش می‌یابد، شخصیت بزرگسالی او و نهایتا کل جامعه را شکل خواهد داد. در میان مردم کشور ما، اغلب کلمه‌ی حضانت با مفهوم ولایت مترادف دانسته شده. حتی گاهی به جای یک‌دیگر به کار می‌روند. اما طبق قانون اساسی کشور این دو مفهوم برابر نیستند. ما در این مقاله به معرفی این دو اصطلاح مربوط به فقه و قانون می‌پردازیم. همچنین گستره‌ی قلمرو هر کدام در زندگی کودکان را بررسی خواهیم کرد. پس از آن به بیان وضعیت سرپرستی و نگهداری فرزندان در زمان طلاق والدین یا فوت یکی از آن‌ها پرداخته و تقدم ولایت یا حضانت برای دادگاه را مورد بررسی قرار می‌دهیم. به علاوه هر آنچه درباره‌ی قوانین مربوط به بزرگ کردن کودکان حائز اهمیت است در این مقاله ذکر خواهد شد. پس تا آخر مطلب با وکیل اصفهان همراه باشید.

سرپرستی کودکان

ولایت در لغت به معنی سرپرستی است. این اصطلاح برای موارد بسیاری در قرآن و حدیث به کار رفته است. حال اگر بخواهیم آن را به طور مختصر و جامع تعریف کنیم، می‌گوییم طبق این قانون، مالکیت تدابیر زندگی مومنان همواره به آنان که سزاوارترند واگذار می‌شود. در بحث بزرگ کردن و پرورش فرزندان، پدر و جد پدری بنا به مصلحت بر امور کودک تا رسیدن به سن قانونی ولایت دارند. از این رو سرپرستی طفل در زندگی مشترک تا زمانی که بتواند راه و چاه را تشخیص دهد بر عهده پدر و جد پدری است. پس ولایت آن دو هم زمان در جریان است. اما عموما جد پدری تا زمان زنده بودن پدر و سلامت ذهنی و جسمی وی دخالتی در مسائل نوه‌اش نمی‌کند. اکنون که متوجه معنی این قانون شده‌اید، احتمالا چند سوال مهم برایتان پیش آمده که ما قبل از مبحث حضانت به آن‌ها پاسخ خواهیم داد.

• اختیارات ولی در زندگی فرزندان مربوط به چه اموری و تا چه حد است؟

قلمرو ولایت بسیار گسترده و شامل تمام موارد مهم مربوط به پرورش فرزندان است. از با اهمیت‌ترین مسائل در سرپرستی فرزندان امور مالی است. سرپرست یا همان ولی، برای رسیدگی به اموال کودک حق تصمیم‌گیری دارد. همچنین فراهم کردن تمام نیازهای کودکان بر عهده سرپرست است. به طوری که کمبودی در زندگی طفل وجود نداشته باشد. این مورد نفقه نامیده می‌شود که سرپرست وظیفه دارد تحت هر شرایطی آن را فراهم کند. پس ولایت بیش از آن که یک حق باشد، یک وظیفه‌ی سنگین است تا پدران از رسیدگی به فرزندانشان شانه خالی نکنند.

• ولایت چه زمانی از فرزندان برداشته می‌شود؟

طبق آنچه در اسلام بیان شده، ولایت تا زمانی که فرزندان بالغ شوند بر گردن پدر و جد پدری قرار داد. اما در قانون برای این موضوع یک سن خاص تعیین شده است. هجده سالگی، سن قانونی در اکثر جوامع دنیا، به عنوان سنی که کودک به رشد کافی عقلی و جسمی رسیده است در نظر گرفته شده. پس تا آن زمان سرپرست موظف به پرداخت نفقه و همچنین اختیاردار امور مهم زندگی فرزند است. این موضوع بین فرزندان دختر و پسر متفاوت است. پرداخت نفقه پس از هجده سالگی برای پسران تمام می‌شود حال آنکه دختران تا زمانی که ازدواج نکنند، تحت سرپرستی پدر مانده و نفقه شامل حالشان خواهد شد. این حق هیچ محدودیت سنی‌ای ندارد. به علاوه دختران برای اموری مانند ازدواج به اجازه سرپرست و ولی نیاز خواهند داشت. مگر اینکه قانون این اجازه را برایشان صادر کند.

• در صورت نبود ولی یا عدم سلامت آن‌ها سرپرستی کودکان در چه وضعی قرار می گیرد؟

در صورتی که پدر دچار آسیب شود و این موضوع در زندگی کودک اختلال ایجاد کند، جد پدری موظف به سرپرستی از نوه‌هایش خواهد شد. این اتفاق در صورت فوت پدر نیز خواهد افتاد. اگر جد پدری نیز دچار آسیب شود یا فوت کند، بنا به صلاحدید قانون برای کودک سرپرست تعیین می‌شود. همچنین جد پدری می‌تواند به جای خود شخصی را مسئول این کار کند. پس ولایت قابل انتقال است. همچنین پدر می‌تواند به مادر برای رسیدگی به این مسائل وکالت بدهد. به علاوه در هر شرایطی نزد مراجع قانونی اثبات شود که سرپرست کودک، خواه پدر، جد پدری یا موکل، شرایط این کار را ندارد سرپرستی را از آن‌ها ساقط کرده به شخص دیگری واگذار می‌کند. اما اگر بیماری جسمی‌ای بر ولی عارض شود، تنها یک موکل از سوی او نیاز است و از ولایت ساقط نخواهد شد.

نگهداری از کودکان

تربیت و نگهداری از فرزندان به عهده‌ی پدر و مادر است. اما در صورتی که زندگی مشترک آن‌ها به پایان برسد و جدا شوند، تکلیف این مسئولیت اشتراکی چه خواهد شد؟ در قانون برای حضانت فرزندان پس از طلاق، قوانین مشخص و ثابتی وجود دارد. در هفت سال اول زندگی، مادر برای نگهداری از فرزندانش اولویت دارد. سپس بچه‌ها باید نزد پدر برگردند. از این رو پس از هفت سالگی تا زمانی که خود تصمیم بگیرند با چه شخصی زندگی کنند نگهداری بر عهده پدر است. دختران در نه سالگی و پسران در پانزده سالگی، همان سن تکلیف شرعی، می‌توانند در این مورد تصمیم بگیرند. اما حضانت در چه صورتی مطابق این قوانین پیش نمی‌رود؟ در ادامه نکات اصلی مربوط به نگهداری از کودکان را بیان کرده سپس به تفاوت حضانت و ولایت خواهیم پرداخت.

• امور ساقط کننده حضانت

طبق قانون اگر مادر بنا به صلاحدید دادگاه شرایط مناسب مالی یا روانی تربیت کودک و نگهداری از او را نداشته باشد، نگهداری از طفل به پدر انتقال می‌یابد. همچنین در صورت ازدواج مجدد مادر نیز، پدر می‌تواند درخواست بر عهده گرفتن حضانت فرزندان را داشته باشد. اما شرایطی که پدر را از این حق ساقط می‌کند عدم سلامت اخلاقی و روانی او است. مواردی مانند اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی از جمله‌ی امور ساقط‌کننده پدر از نگهداری فرزندانش است.

• حضانت، حق یا وظیفه؟

نگهداری از فرزندان وظیفه‌ای بر دوش پدران است. در واقع دادن حق حضانت به مادران یک لطف برای آنان و فرزندانشان است تا کودکان بتوانند از وجود مادر بهره ببرند. اما اگر مادر به هر دلیلی حضانت را نخواهد، هیچ اجباری بر او نیست. بلکه پدر موظف به بزرگ کردن فرزند خود خواهد بود و شانه خالی کردن از این مسئولیت برای او مجازات در پی خواهد داشت. به علاوه حتی در زمان حضانت مادران، پدر همچنان موظف به پرداخت نفقه است. این تفاوت از ولایت سرچشمه می‌گیرد. در ادامه تفاوت سرپرستی و نگهداری از کودکان را بررسی خواهیم کرد.

تفاوت ولایت و حضانت

همانطور که ابتدا اشاره کردیم، در قانون حضانت و ولایت برابر و مترادف هم قرار نمی‌گیرند. حال آنکه کلمه‌ی حضانت در هیچ کجای قوانین فقهی نوشته نشده است. از این رو نتیجه می‌گیریم حضانت در واقع برشی از وظایف مربوط به قلمرو ولایت است. در واقع بخشی از وظایف موجود در سرپرستی کودکان، نگهداری و تربیت آنان است. دلیل اجبار پدر برای نگهداری نیز همین امر است. حال آنکه این اجبار برای مادران وجود ندارد. اما چرا تربیت از محدوده‌ی ولایت جدا شده است؟ این موضوع احتمالا به سفارش اسلام درباره‌ی اولویت مادران بر تربیت فرزندان مربوط می‌شود. پس نگهداری از امور مالی فرزندان و تصمیم‌گیری‌های مهم آن‌ها همواره بر عهده پدر است. اما می‌توان تربیت و نگهداری از فرزندان یا همان حضانتشان را در اختیار مادر قرار داد. ولی این سوال همواره وجود دارد که در جامعه و مراجع قانونی کدام دارای ارجحیت است؟

تربیت فرزندان بدون داشتن اختیار

اشاره کردیم که وظیفه‌ی تربیت از محدوده‌ی سرپرستی خارج شده و می‌تواند به مادر منتقل شود. اما مادر حتی در صورت حضانت فرزند نیز نمی‌تواند برای امور مهم او تصمیم بگیرد و به حضور ولی که شخص پدر یا جد پدری است نیازمند است. این موضوع همواره از مواردی است که به آن انتقاد می‌شود. حتی در اسلام نیز این امر وجود ندارد. چنانچه همواره در احادیث بزرگ کردن کودک تا هفت سالگی برای مادر در نظر گرفته شده و اشاره‌ای به این که او در مواردی حق تصمیم‌گیری ندارد نشده است. پس این تعارض به دلیل وجود کاستی در قوانین نوشته شده است. زیرا اگر قرار است مادر فرزند را تربیت کند باید او را در مدرسه ثبت نام کند. حال آن‌که در قانون اجبارا پدر باید این کار را انجام دهد.

ارجحیت نزد مراجع قانونی

با توجه به تمام مسائل ذکر شده متوجه شدیم ولایت و حضانت برابر نیستند. اما ولایت جامع‌تر و حضانت بخشی از آن است که به توصیه بزرگان بهتر است توسط مادر انجام شود. از این رو در قانون هفت سال اول زندگی تربیت کودکان با مادران است. به علاوه در صورت فوت پدر نیز اولین شخص مناسب برای نگهداری از فرزندان در نگاه قانون مادر می‌باشد. حتی اگر پدر به هر دلیلی شرایط حضانت را نداشته باشد باز مادر در اولویت است.

سخن آخر

تبصره‌ها و قوانین زیادی وجود دارند که می‌توانند تاثیر بسیار مهمی بر روند دادگاه در واگذاری حضانت داشته باشند. همچنین گاهی عدم توجه به یک نکته مهم و ساده، می‌تواند حضانت مادران را از حالت تمام و کمال خارج کند و همواره دچار مشکل عدم رضایت ولی باشند. پس بهتر است در این موارد مشورت افراد مطلع از قانون مانند وکیل خانواده برای دریافت نتیجه بهتر استفاده شود. مهدی علیجانی، وکیل پایه یک دادگستری اصفهان، می‌تواند در جایگاه بهترین وکیل اصفهان از نظر مردم، در مورد تمام موضوعات حقوقی و مسئله‌ی سرپرستی و نگهداری از فرزندان به شما کمک کند.

۰۹۱۳۳۷۰۱۵۱۸