کپی رایت در ایران و جهان

Copyright موضوعی جهانی است که در ایران نیز به همین نام شناخته شده است. البته می‌توان معادل فارسی صحیح کپی‌رایت را، حق تکثیر یا نشر اثر در نظر گرفت. معنا و مفهوم این اصطلاح از نامش قابل حدس است. اما قوانین و تبصره‌های بسیاری درباره‌ی مالکیت معنوی پدیدآورندگان وجود دارد. این مقررات در هر نقطه‌ی زمین به یک شکل هستند. ما در وکیل اصفهان علاوه بر پرداختن به معنا و مفهوم این مسئله، تاریخچه‌‌ و دلایل ایجاد کپی رایت را نیز برای شما بررسی کرده‌ایم. به علاوه قوانین همگانی و جهانی آن تا تفاوت‌های کشور به کشورش را بیان خواهیم کرد. از جمله بررسی حق تکثیر و کپی رایت در کشورمان ایران از مباحث این مقاله خواهد بود.

Copyright چیست؟

حق تکثیر به زبان ساده، مالکیت همه جانبه یک کالا برای پدیدآورنده‌اش می‌باشد. استفاده از کلمه‌ی کالا به این علت است که یادآور مسئله‌ی مهم شرط مادی بودن در کپی‌رایت باشد. زمانی شما می‌توانید حق تکثیر اخذ کنید که اثر شما به اتمام رسیده و شکلی مادی به خود گرفته باشد. این اثر می‌تواند یک کتاب، آلبوم موسیقی، نرم‌افزار، تابلوی نقاشی، فیلم و هر چیزی از این دست باشد. شرط اصلی مشمول این حق شدن، قابل دیدن و شنیدن بودن اثر و ملموس بودن آن است. بر اساس این تعریف ایده‌ها، تکنیک‌ها، مفاهیم و این قبیل مسائل انتزاعی شامل کپی‌رایت نخواهند شد. حق تکثیر از سمت سازمان مالکیت فکری جهانی، پس از ایجاد یک پدیده برای محافظت از حقوق معنوی‌اش به صاحب آن اثر تعلق می‌گیرد. درباره‌ی حقوقی که پدیدآورنده اثر با داشتن Copyright به دست می‌آورد در ادامه مفصل توضیح خواهیم داد.

تاریخچه کپی رایت

قبل از پرداختن به تبصره‌ها و حقوق داده شده به مولفان در حق تکثیر، باید بدانیم این قانون در کجا و کدام دوره زمانی، توسط چه افرادی به وجود آمده است. کپی رایت تا پیش از انقلاب صنعتی و اختراعات عظیم بشر، هیچ معنایی برای مردم نداشت. در زمان قدیم، خصوصا در اوایل قرن هجدهم، نشر و تکثیر انبوه به شکل امروزی امکان‌پذیر نبود. از این رو آمار سرقت ادبی و هنری آن دوران هم بسیار پایین و نزدیک به صفر است. در گذشته به دلیل دشواری دسترسی به آثار و همینطور کمبود آن‌ها، هر گونه انتشاری بسیار مطلوب به حساب می‌آمده. به علاوه فردیت‌گرایی دوران مدرن نیز در گذشته بی‌معنی بوده. هر اثری در آن زمان حاصل اندیشه‌ی جمعی محسوب می‌شده است.

• ماشین چاپ

با انقلاب صنعتی و اختراع دستگاه چاپ همه چیز دگرگون شد. این پدید‌ی دنیای مدرن، باعث تشکیل و رونق صنعت نشر گردید. به علاوه با اختراعات نوینی همانند دوربین عکاسی و فیلم‌برداری، آثار جدیدی مانند عکس و فیلم تولید شدند. همچنین تمام آثار قدیمی و جدید، در دنیای صنعتی، قابل نسخه‌برداری بودند. به همین علت مسئله مالکیت اثر به دغدغه‌ای مهم تبدیل گشت. این معضل باعث تشکیل مفهوم کپی‌رایت شد. حق تکثیر ابتدا از نشر کتب آغاز شد. اولین اساسنامه‌ی آن در بریتانیای 1709 به نام ملکه آن استوارت کبیر نوشته شد.

• پیمان برن

در سال 1886 در شهر برن سرزمین سوئیس، بین کشور‌های پادشاهی پیمانی در زمینه کپی‌رایت منعقد شد. این عهدنامه که به نام پیمان برن شناخته شده، تاکنون پابر‌جا است. کشور‌های عضو این پیمان متعهد شدند از آن پس ، حق مالکیت معنوی یک اثر را در همه جا رعایت کنند. قبل از این قرارداد، Copyright فقط در کشور صاحب اثر قانونی بود. به این معنی که پدیدآورنده بیرون از کشورش، حقی در جهت مالکیت اثر خود نداشت. این معاهده تجدیدنظرهای بسیاری شده و اکنون زیر نظر WIPO، سازمان جهانی مالکیت فکری، قرار دارد.

• موافقت‌نامه اوروگوئه

تعمیم کپی رایت به برنامه‌های کامپیوتری، در سال 1994 در این موافقت‌نامه با پیروی از معاهده برن، انجام پذیرفت. از آن پس نرم‌افزارها نیز همانند آثار ادبی، مورد حمایت قرار گرفتند. به علاوه در تعهدنامه‌ی اوروگوئه، به صاحبان آثار این حق داده شد که اجازه‌ی امانت گرفتن آثارشان به عموم مردم را ندهند. طبق این قرارداد با کشورهایی که به تعهداتشان در زمینه کپی‌رایت عمل نمی‌کنند، برخورد خواهد شد. بر این اساس در اکثر کشورها برای نقض کنندگان مالکیت معنوی، مجازات‌های قانونی سنگینی قرار داده شده است.

• تناقض، محصول عصر نو

امروزه پیشرفت فناوری Copyright را به معضلی جدی تبدیل کرده است. از یک سو تکنولوژی‌های مدرن، امکان انتشار سریع در سراسر جهان با هزینه‌ای بسیار کم را فراهم ساخته‌اند. از سویی دیگر تعداد افرادی که در فرآیند انتشار و تکثیر نسخه‌ها نقشی را عهده‌دار هستند، نسبت به گذشته، افزایش یافته‌اند. این مسائل سیاست‌های فرهنگی را با ضدیت اخلاقی و حقوقی مواجه ساخته است. از یک جهت اخلاق حکم می‌کنند تمام مردم بتوانند به آثار ادبی و هنری دسترسی داشته باشند. از این رو کتابخانه‌های بسیاری در سرتاسر جهان تاسیس شده‌اند. اما برای ضایع نشدن حق افراد صاحب‌اثر و کسانی که درآمدشان به تکثیر نسخه‌ها وابسته است؛ باید سیاست‌هایی جهت محدودسازی عموم برای دسترسی رایگان به آثار ایجاد شوند.

حقوق انحصاری پدیدآورنده در کپی رایت

• تولید و انتشار مجدد

صاحب اثر تنها شخصی است که می‌تواند برای تولید یا عدم تولید مجدد تصمیم بگیرد.

• ترجمه

برای به زبان دیگر درآوردن، خواه ترجمه کتاب یا دوبله یک فیلم، رضایت پدیدآورنده اولین کاری است که باید انجام شود.

• خلق آثار دیگر از روی اثر اصلی

بیان اثر به شکلی نو نیاز به اخذ اجازه پدیدآورنده دارد. برای مثل بدون هماهنگی با نویسنده نمی‌توان از روی کتابش، یک فیلم ساخت.

• پخش یا نمایش عمومی اثر

گاهی اوقات نمایشگاه‌های رایگان نقاشی یا عکاسی برای عموم مردم برگزار می‌شود. ولی نباید اثر هنری‌ای را بدون اجازه صاحبش به نمایش گذاشت. همچنین برای قراردادن یک کتاب در کتابخانه‌های عمومی باید رضایت نویسنده نیز همراهش باشد.

• انتقال مالکیت

حق تکثیر می‌تواند توسط مالک اصلی به شخص دیگری واگذار شود. این کار عموما از طریق قرارداد انجام می‌شود و می‌تواند دائم یا موقت باشد.

اخذ Copyright

قوانین حق تکثیر در هر نقطه‌ی دنیا به یک شکل است. در کشور‌های عضو پیمان برن هر اثری بلافاصله بعد از تولید مشمول شرایط کپی‌رایت می‌شود. اما در بعضی دیگر شما برای اینکه از کپی‌رایت بهره‌مند شود باید مقداری هزینه پرداخت کنید. در هر صورت شرط اصلی مشمول Copyright شدن هر اثری در هر کجای دنیا، ملموس بودن آن است. یعنی شنیده، دیده یا لمس شود.

تاریخ انقضای کپی رایت

این مورد نیز همانند اخذ حق تکثیر کشور به کشور متفاوت خواهد بود. طبق معاهده برن انقضای کپی‌رایت شامل طول عمر صاحب اثر و پنجاه سال بعد از درگذشت او می‌باشد. البته هر کدام از کشور‌ها می‌توانند مدت زمان بیشتری را برای بعد از مرگ در نظر بگیرند اما نمی‌توانند کمتر از این مقدار را تعیین کنند. برای مثال در ایالات متحده آمریکا، تا هفتاد سال بعد از مرگ نیز مالکیت معنوی برای پدیدآورنده اکثر آثار، پابرجا خواهد بود. گاهی صاحب‌ اثر می‌تواند طی یک وصیت رسمی و تایید شده، این حق را برای بازماندگانش به ارث بگذارد.

نقض حق تکثیر

تفاوت کشور به کشور همچنان در مورد این موضوع هم صدق می‌کند. در کشور‌های عضو پیمان برن این ماجرا جدی‌تر دنبال می‌شود. به طور خلاصه استفاده‌ی بدون اجازه و مجوز از آثار به هر شکلی نقص حق تکثیر می‌باشد. این عمل اگر با دانستن قوانین صورت گیرد، جرم محسوب می‌شود. البته حتی اگر بدون آگاهی، کپی‌رایت نقض شده باشد؛ باز هم مالک مادی و معنوی آن اثر می‌تواند پیگرد قانونی انجام دهد.

حق تکثیر در ایران

کپی‌رایت در کشور ایران هیچ‌گاه به طور جدی مطرح نبوده است. با وجود اینکه ایران بعضی از پیمان‌های سازمان جهانی مالکیت فکری را پذیرفته. اما عضو هیچ کدام از کنوانسیون‌های بین‌المللی Copyright نیست. به همین خاطر کپی کردن آثار جهانی در ایران نقض قوانین محسوب نخواهد شد. به این خاطر که صاحب اثر، مالکیت خود را در قرارداد‌های جهانی‌‌ای ثبت کرده است که ایران عضو آن‌ها نیست. از این رو می‌توان گفت که ایران در این مسئله جهانی تنها ناظر است. با وجود عملکرد ضعیف کشورمان در این مورد، مجموعه قوانینی در ایران وجود دارند که از مولفان و هنرمندان حمایت به عمل می‌آورند.

سخن پایانی

در نظر گرفتن مالکیت معنوی پدیدآورنده یک اثر، حتی اگر در قوانین یک کشور مطرح نباشد، امری اخلاقی است. از این رو با خرید قانونی آثار هنری و ذکر نام صاحب اثر در بازنشرهایمان می‌توانیم از مولفان و هنرمندان حمایت کنیم. همچنین با وجود موضع ضعف ایران در قراردادهای بین‌المللی کپی رایت، قوانین داخلی محکمی برای حق مالکیت آثار وجود دارند که بسیاری از آن بی اطلاع هستند. پس اگر صاحب اثری بخواهد پیگردی قانونی برای سواستفاده‌کنندگان از دسترنجش انجام دهد، بدون شک امکان آن فراهم خواهد بود. برای مشورت‌ در این زمینه می‌توانید با بهترین وکیل پایه یک دادگستری در اصفهان، مهدی علیجانی، در تماس باشید.