
نفقه چیست؟ بررسی ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی
نفقه به موجب ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی ایران، حق مالی است که زن در ازای تمکین از شوهر، میتواند آن را مطالبه کند. بر اساس این ماده، نفقه شامل تمام نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل، هزینه های درمانی و خدمات بهداشتی میشود. حتی اگر زن توان مالی داشته باشد، تأمین نفقه همچنان بر عهده شوهر است. قانونگذار مواردی مانند استخدام خدمتکار را نیز در صورت عادت یا نیاز زن، جزو نفقه محسوب میکند. عدم پرداخت نفقه از سوی شوهر، بدون عذر موجه، به عنوان جرم تعزیری قابل پیگرد است. این ماده با تأکید بر مسئولیت مرد در تأمین معاش زن، به حفظ تعادل حقوقی و اقتصادی در زندگی مشترک کمک میکند و تضمینی برای حمایت از زنان در چارچوب شرع و قانون است.
ترک انفاق طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی ایران، نفقه عبارتست از: همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینههای درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض .
در ازدواج دائم، پرداخت نفقه زن بر شوهر واجب است. حق نفقه در اسلام، نوعی تسهیل برای زنان است و اگر چنین حقی برای آنها قرار داده نمیشد به سختی میافتادند؛ چون زن در ازدواج دائم، مسئولیتهایی را در طول زندگی مشترک بر عهده دارد که توان جسمی او را میطلبد و فرصتی را از او میگیرد؛ مسئولیتهایی مانند شوهرداری، خانهداری، بارداری، تربیت فرزند؛ از این رو، نفقه، حقی است که اسلام برای زن قرار داده است.
«ذات عقد نکاح رابطه زناشویی است.» این جمله ساده یکی از مهمترین اصول قوانین حقوقی است که به صراحت اعلام میکند که زن در رابطه ازدواج باید از همسر خود تمکین کند.
شرایط وجوب نفقه: چه زمانی مرد باید نفقه بپردازد؟
نفقه بهموجب قانون مدنی ایران (ماده ۱۱۰۶ به بعد) در شرایط خاصی بر عهده مرد واجب میشود. شرایط اصلی وجوب نفقه به شرح زیر است:
- وجود عقد نکاح دائم: نفقه تنها در ازدواج دائم واجب است و در ازدواج موقت (صیغه) مرد تکلیفی به پرداخت نفقه ندارد، مگر اینکه در عقد شرط شده باشد.
- تمکین زن: اصلیترین شرط وجوب نفقه، تمکین زن از شوهر است. تمکین شامل دو بخش است:
- تمکین عام: اطاعت از شوهر در امور مشروع (مانند سکونت در منزل شوهر و عدم ترک آن بدون دلیل موجه).
- تمکین خاص: برقراری رابطه زناشویی بهشرط سلامت جسمی و روانی زن.
در صورت عدم تمکین زن (نشوز)، مرد از پرداخت نفقه معاف میشود (ماده ۱۱۰۸).
- عدم وجود عذر شرعی برای عدم تمکین: اگر زن به دلایل موجهی مانند بیماری، ترس از آسیب جانی یا شرافتی، یا عدم تأمین مسکن مناسب توسط شوهر، از تمکین خودداری کند، نفقه همچنان واجب است (ماده ۱۱۱۵).
- استطاعت مالی مرد: حتی اگر مرد فقیر باشد، پرداخت نفقه واجب است و زن میتواند از اموال مرد نفقه خود را مطالبه کند. در صورت عدم توانایی مالی مرد، زن نمیتواند او را مجبور به کار برای پرداخت نفقه کند، اما حق دارد از طریق دادگاه از اموال مرد استفاده کند.
- حضور یا غیبت مرد: اگر مرد بدون عذر موجه (مانند سفر ضروری یا زندان) همسرش را ترک کند، همچنان مکلف به پرداخت نفقه است. حتی در صورت غیبت طولانیمدت (مفقودالاثر بودن)، زن میتواند از اموال شوهر نفقه بگیرد (ماده ۱۲۰۳).
- دوران عده: در صورت طلاق رجعی، مرد موظف است در دوران عده (۳ ماه) نفقه زن را بپردازد. در طلاق بائن، این تکلیف تنها در صورت باردار بودن زن باقی میماند (ماده ۱۱۰۹).
⚠️ نکته مهم: نفقه حتی اگر زن ثروتمند باشد نیز واجب است و عدم پرداخت آن بدون دلیل قانونی، جرم تعزیری محسوب میشود (ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده).
موارد سقوط نفقه: چه زمانی زن حق نفقه ندارد؟
بر اساس قوانین مدنی ایران، نفقه در شرایط خاصی از زن ساقط میشود. مهمترین موارد سقوط نفقه عبارتاند از:
۱. نشوز زن (عدم تمکین): اگر زن بدون دلیل موجه از انجام وظایف زناشویی (تمکین عام یا خاص) خودداری کند، نفقه به او تعلق نمیگیرد (ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی). برای مثال، ترک منزل شوهر بدون اجازه یا امتناع از رابطه زناشویی بدون عذر شرقی از مصادیق نشوز محسوب میشود.
۲. ازدواج موقت (صیغه): در عقد موقت، مرد بهطور پیشفرض موظف به پرداخت نفقه نیست، مگر اینکه در متن عقد شرط شده باشد (ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی).
۳. طلاق بائن (غیررجعی): در طلاق بائن، مانند طلاق زن یائسه یا طلاق قبل از نزدیکی، نفقه در دوران عده ساقط میشود، مگر در صورت بارداری زن (ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی).
۴. فسخ نکاح: اگر ازدواج به دلیل فسخ (مانند وجود عیوب فاحش در یکی از طرفین) باطل شود، نفقه پس از فسخ از بین میرود، مگر در موارد خاص مانند بارداری زن.
۵. ازدواج مجدد زن: اگر زن پس از طلاق یا فوت شوهر، مجدداً ازدواج کند، حق نفقه از شوهر قبلی ساقط میشود.(ترک انفاق)
۶. ترک منزل مشترک بدون دلیل قانونی: در صورتی که زن بدون مجوز شرعی یا قانونی (مانند ترس از آسیب جانی یا شرافتی) منزل شوهر را ترک کند، نفقه به او تعلق نمیگیرد (ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی).
۷. عدم رعایت شروط ضمن عقد: اگر زن برخلاف شروط مندرج در عقدنامه (مثل اشتغال بدون اجازه شوهر) عمل کند، ممکن است به تشخیص دادگاه، نشوز محسوب و نفقه ساقط شود.
۸. پایان دوران عده: در طلاق رجعی، نفقه تا پایان عده (۳ ماه) پرداخت میشود، اما پس از آن، در صورت عدم رجوع مرد، نفقه قطع میشود (ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی).
نکات تکمیلی:
- سقوط نفقه بهمعنای محرومیت از سایر حقوق زن (مانند مهریه) نیست.
- اگر مرد نفقه را بدون دلیل قانونی پرداخت نکند، زن میتواند از طریق دادگاه آن را مطالبه کند.
- تشخیص «عذر موجه» برای عدم تمکین (مانند بیماری یا ناامنی) بر عهده دادگاه است.
مجازات ترک انفاق: ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی
مجازات ترک انفاق بر اساس ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی
ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) برای مردی که با وجود توانایی مالی، از پرداخت نفقه همسرش خودداری کند، مجازات حبس تعزیری از سه ماه و یک روز تا پنج ماه پیشبینی کرده است. این مجازات منوط به شکایت شاکی خصوصی (زن) است و در صورت گذشت وی، پیگرد قانونی متوقف میشود.
شرایط تحقق جرم ترک انفاق:
۱. استطاعت مالی مرد: دادگاه باید توانایی مالی مرد را برای پرداخت نفقه تأیید کند. اگر مرد فقیر باشد یا درآمد کافی نداشته باشد، مجازات اجرا نمیشود.
۲. تمکین زن: زن باید از شوهر خود تمکین کرده باشد (تمکین عام و خاص). در صورت عدم تمکین بدون دلیل موجه (نشوز)، مرد مجازات نمیشود.
۳. عدم پرداخت عمدی: خودداری عمدی و بدون دلیل قانونی از پرداخت نفقه ضروری است.
نکات مهم:
- زن میتواند همزمان با شکایت کیفری، دادخواست حقوقی برای دریافت نفقه معوقه نیز تقدیم کند.
- اثبات توانایی مالی مرد بر عهده زن است (ارائه مدارک مانند فیش حقوقی، سند ملک یا شهادت شهود).
- اگر زن پس از شکایت از مرد گذشت کند، مجازات حبس متوقف میشود، اما حق دریافت نفقه باقی میماند.
مراحل قانونی پیگیری:
۱. شکایت به دادگاه خانواده: زن با ارائه مدارک (عقدنامه، شواهد عدم پرداخت نفقه) شکایت را ثبت میکند.
۲. بررسی مالی مرد: دادگاه با بررسی اموال و درآمد مرد، استطاعت او را بررسی میکند.
۳. صدور حکم مجازات: در صورت اثبات جرم، مرد به حبس محکوم میشود.
۴. اجرای حکم: در صورت امتناع مرد از پرداخت، امکان بازداشت وی وجود دارد.
تبصرههای مرتبط:
- امتناع از پرداخت نفقه فرزندان نیز مشمول مجازات مشابه است.
- ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده نیز ترک انفاق را جرم دانسته و قابل پیگرد میداند.
پیامدهای ترک انفاق:
- مرد علاوه بر حبس، موظف به پرداخت نفقه معوقه و جریمه تأخیر (در صورت حکم دادگاه) است.
- این موضوع میتواند بهعنوان دلیل موجه برای طلاق توسط زن مورد استناد قرار گیرد.
تمکین و سرپیچی زن از وظایف زناشویی
تمکین نیز دو شکل عام و خاص دارد و از نظر قانون جز در مواردی نادر زن حق تمکین نکردن از همسر خود را ندارد و اگر به دلایل غیرواقعی از این مساله سرپیچی کند، ناشزه تلقی و از دریافت نفقه محروم میشود. در مقابل چنین مساله صریحی مرد نیز باید بدون چون و چرا نفقه همسر خود را تامین و به وی پرداخت کند و وسایل لازم برای زندگی او را فراهم کند. این دو مفهوم زندگی زناشویی همواره از سوی مردان و زنان مختلف مورد اعتراض و شکایت قرار میگیرد و بخش عمدهای از شکایتهای خانوادگی به این موضوعات اختصاص مییابد.(ترک انفاق)
دو شرط برای وجوب نفقه ضروری است:
۱-دایمی بودن عقد که قانون مدنی در ماده ۱۱۰۶ تصریح دارد : در عقد دایم نفقه زوجه به عهده شوهر است.
۲-تمکین زن
موارد سقوط نفقه(مواردی که به زن نفقه تعلق نمی گیرد)
۱- نشوز زن
۲- عقد موقت
۳- فوت مرد
۴- طلاق بائن
با تحقق عدم تمکین عام و سرپیچی از تمکین خاص یا برعکس نَفقه تعلق نمیگیرد، ضمن این که به طور کلی اثبات انفاق در صورتی که دلایل و شواهد مشخصی بر عدم تمکین زوجه نباشد با مرد است و همین طور زمانی که ادعای عدم تمکین وجود دارد، مرد باید ادعای خود را با مدارک و شواهد و اسناد به اثبات برساند. لذا به محض درخواست نفَقه از طرف زن مرد ملزم به ارائه ادله مبنی بر عدم تمکین زن است که این کار با روال معمول حقوقی جامعه ما از طریق ارسال اظهارنامه صورت میگیرد.(ترک انفاق)
در مورد نفقه طلاق نیز ماده ۱۱۰۹ قانون مدنی میگوید: نَفقه مطلقه رجعیه در زمان عده به عهده شوهر است مگر این که طلاق در حال نشوز واقع شده باشد، لیکن اگر عده از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد، زن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل از شوهر خود که در این صورت تا زمان وضعحمل حق نَفقه خواهد داشت. (طلاق رجعی: طلاقی است که در ایام عده مرد حق رجوع به زن را دارد، اما در طلاق بائن مرد چنین حقی ندارد چراکه رابطه زوجیت کلا قطع میشود)
ماده ۱۱۱۰ نیز درخصوص نفَقه زن در صورت فوت مرد میگوید: در ایام عده وفات که ۴ ماه و ۱۰۰ روز است، مخارج زندگی زوجه عندالمطالبه از اموال اقاربی که پرداخت نفقه به عهده آنان است (در صورت عدم پرداخت) تامین میشود.(ترک انفاق)
نمونه شکایت کیفری ترک انفاق
ریاست محترم دادگستری...............(یا مجتمع قضایی....................)
با سلام و احترام ، به استحضار عالی می رساند:
اینجانب.....................فرزند................ساکن................ازآقای.................فرزند................ساکن…………شاکی می باشم. زیرا نامبرده طبق عقدنامه شماره..............که در دفترخانه رسمی ازدواج شماره............. ثبت شده است، شوهر دائمی و قانونی اینجانب.................فرزند.................می باشد. ولی ایشان از تاریخ ......................(تاریخ وقوع جرم) به مدت.............ماه منزل را ترک نموده (یا به هر دلیل موجه دیگر)و از دادن نفقه اینجانب خودداری می کند. در صورتی که بنده حاضر به تمکین عام و خاص می باشم. لذا تقاضای تعقیب و مجازات کیفری متهم موصوف را طبق ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی خواستارم.(ترک انفاق)
باتشکر-امضا
همیشه بخاطر داشته باشید؛ مسائل مشابه حقوقی الزاماََ راه حل مشابهی ندارند بدون مشورت با وکیل یا مشاور حقوقی هیچ گونه اقدامی انجام ندهید.
09137147313
منبع: وکیل اصفهان
- وکیل مهریه در اصفهان | راهنمای کامل پیگیری مهریه عندالمطالبه، اعسار و مهرالمثل
- وکیل ثبت شرکت ⚖️ | راهنمای جامع ثبت انواع شرکتهای تجاری در ایران + مدارک لازم
- وکیل چک برگشتی در اصفهان | مجازات چک بلامحل + نمونه شکایت کیفری
- ترک انفاق در قانون ایران: شرایط، مجازات و نمونه دادخواست
- وکیل قتل در اصفهان | دفاع تخصصی در پروندههای قتل عمد، شبه عمد و خطای محض
- ازدواج 11
- اسناد ملکی 5
- پرسش و پاسخ حقوقی 5
- حضانت 5
- حقوق زن 7
- داستان یک پرونده 1
- دستهبندی نشده 3
- دعاوی تجاری 24
- دعاوی ثبتی 13
- دعاوی کیفری 51
- دعاوی مالی 14
- دعاوی ملکی 16
- دیوان عدالت اداری 1
- طلاق 12
- عکس نوشته 1
- قراردادها 8
- کاربران اختصاصی 0
- کلیپ صوتی 0
- مالک مستاجر 2
- مشاوره حقوقی 34
- مقالات 32
- نمونه پرونده 4
- وصول مطالبات 2
- وصول مطالبات 2
- وکیل خانواده 29
در حال حاضر هیچ نظری داده نشده است