وکالت بلاعزل چیست؟ + انواع آن

امروزه در جامعه ی ما، افراد زیادی برای انجام معاملات خود به وکالت بلاعزل روی می آورند. حتی خیلی از آنان به شرایط این نیابت آشنایی ندارند. اکثر مردم فقط آشنایی ظاهری به این قضیه دارند.اگر فرضاً مدارک و شواهدی کامل دلالت بر عدول از وکالتنامه وجود داشته باشد، باید به دادگاه مراجعه و پس از اثبات حق رأی به ابطال وکالتنامه داده شود.

وکالت چیست؟

وکالت در لغت به معنای نیابت، واگذار یا تفویض کردن می‌باشد. در واقع عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین دیگری را برای انجام کاری، نایب خود می‌کند. باید توجه داشت که این واژه به معنی نوعی نمایندگی و نیابت در امور حقوقی و اعتباری است؛ نه در امور مادی.» با انعقاد این عقد، وکیل و موکل در برابر یکدیگر حق و تکلیف یافته، دارای روابط حقوقی، وظایف و مسئولیت های متقابلی می شوند.

اصطلاح حقوقی

وکالت عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین عقد، طرف دیگر را برای انجام امری نایب خود می‌نماید.
این عقد یکی از عقود بسیار رایج می‌باشد. در واقع امروزه در صحنه‌های اجتماعی، اقتصادی و بانک‌ها استفاده زیادی از آن می‌شود. نیابت عقد است و در نتیجه نیاز به ایجاب موکّل و قبول وکیل دارد.

وکالت بلاعزل

بلاعزل به طور کلی یعنی بدون انفصال، بدون برکناری، بدون امکان حذف و برهم زدن. یعنی وکالتی که موکل دیگری حق عزل وکیل و حق و فسخ قرارداد را ندارد. در ماده ۶۷۹ قانون مدنی آمده که موکل می‌تواند هر وقت بخواهد وکیل را عزل کند مگر اینکه نیابت وکیل یا عدم‌ عزل وکیل در ضمن عقد شرط شده باشد. در این حالت موکل دیگر حق عزل وکیل و فسخ عقد را ندارد.

در این وکالت فرد دیگر نمی تواند عقد را به هم بزند. مگر آن که موضوعی که برای آن نیابت اعطا شده، انجام شود یا از بین برود . یا این که موکل، در دادگاه، اثبات کند که برخلاف عبارت موجود در وکالت‌نامه، نیابت یا عدم عزل وکیل را ضمن عقد، شرط نکرده است. بنابراین، توافق میان وی و وکیل، جایز و قابل برهم زدن می باشد.

وکالت بلاعزل چگونه باطل می‌شود؟

اگر وکیل به طور یک طرفه با حضور در دفاتر اسناد رسمی از نیابت خود استعفا دهد یا این که صرفا استعفای خود را به اطلاع موکل برساند، وکالت او باطل و بی اثر می گردد. موارد دیگری هم وجود دارد. این موارد شامل موضوعاتی همچون پایان مدت قرارداد، از بین رفتن موضوع، فوت و یا جنون وکیل یا موکل می باشد. این موارد باعث از بین رفتن نیابت می شود.

ابطال نیابت با رای دادگاه

در برخی شرایط ممکن است شخصی که وکالت بلاعزل داده است مدعی باشد که عقد لازمی بین طرفین منعقد نشده است و یا عقد منعقد شده شرایط لازم در ماده 190 قانون مدنی خصوصا بحث مربوط به قصد و رضای طرفین را دارا نیست.

در این شرایط مدعی می تواند دادخواست ابطال عقد را ارائه نماید و با تحویل مستندات قانونی از دادگاه حقوقی صالح تقاضا کند تا قرارداد نیابت باطل گردد. مرجع قضایی صالح با بررسی مدارک قانونی، شهادت شهود و یا اقرار خوانده و احراز صحت ادعای خواهان، حکم به ابطال نیابت می دهد.

باید توجه داشت که ...

قانون گذار در ماده 679 قانون مدنی شرایطی را پیش بینی نموده است که موکل هر زمان که بخواهد می تواند وکیل خود را عزل نماید. اما در برخی شرایط از جمله در نیابت بلاعزل، موکل حق فسخ را از خود ساقط می نماید و برخلاف نیابت عادی، امکان فسخ آن را ندارد. چرا که نیابت وکیل با عدم عزل در ضمن عقد، شرط شده است.

مواردی که باعث می شود قرارداد فسخ شود

1.جنون یا دیوانگی وکیل یا موکل

به خصصوص اگر این موضوع در نیابت امور مالی مطرح باشد.

2.انجام دادن موضوع نیابت توسط خود موکل

اگر شخصی به دیگری وکالت بلاعزل دهد که مثلاً ماشینش را به فلان قیمت بفروشد. اما قبل از انجام این کار توسط وکیل، خود موکل این کار را انجام دهد و ماشینش را به غیر بفروشد. در اینجا چون دیگر موضوعی (ماشین) برای فروش وجود ندارد، طبیعتاً وکالت بلاعزلی برای فروش هم باقی نخواهد ماند.

3.هرگاه عقد وکالت بلاعزل اقاله شود

یعنی وکیل و موکل با رضایت یکدیگر درباره‌ی انحلال و یا تفاسخ عقد به تفاهم برسند.

4.وکالت مدت دار

اگر عقد وکالت بلاعزل مدت‌دار باشد و این مدت منقضی شده باشد.

5.اگر عقد وکالت بلاعزل ضمن عقد لازمی بوده باشد و آن عقد لازم، به دلیلی منحل گردد.

این عقد وکالت بلاعزل قابلیت بلاعزل بودن خود را از دست می‌دهد و تبدیل به عقد جایزی می‌شود که هر یک از طرفین هر وقت که بخواهد می‌توانند آن را فسخ کنند.

6.ممنوعیت وکیل از نیابت

مانند انفصال دائمی از نیابت دادگستری. در این حالت چون برای وکیل انجام نیابت ناممکن می‌گردد، یعنی اجرای تعهد به‌طور همیشگی غیرممکن می‌شود، عقد نیابت خود به‌ خود منفسخ خواهد شد.

7.اگر موضوع وکالت بلاعزل مالی باشد.

ورشکستگی موکل باعث انفساخ نیابت است. چون ورشکسته از تصرف در اموال خود ممنوع است. اما ورشکستگی وکیل موجب انفساخ نیابت نیست. چون شخص ورشکسته در اموال دیگران به نحو وکالت ممنوع نیست.

انواع وکالت بلاعزل

در این قسمت، قصد داریم درباره انواع وکالت بلاعزل، صحبت کنیم و بگوییم که انواع آن  کدام هستند.

انواع وکالت بلاعزل، به طور کلی، به دو دسته قابل تقسیم است که عبارت اند از:

وکالت بلاعزل عام

وکالت بلاعزل عام یعنی،موکل به وکیل اعطای نیابت می دهد که تا زمانی که موکل زنده است،در کلیه امور زندگی او حق دخالت،عمل و پیگیری را دارد.

وکالت بلاعزل خاص

 

از دیگر انواع وکالت بلاعزل، نوع خاص است.یک سری امور توسط موکل تعیین می شود.بنابراین وکیل صرفا در امور مشخص شده توسط موکل، اعطای نیابت می کند و حق دخالت فقط در آن امور را دارد.نیابت در خرید و فروش یک باب منزل مسکونی با ذکر آدرس و مشخصات دقیق ملک، نمونه ای از این قرارداد خاص می باشد.

به طور کلی در نیابت دوم، یعنی انجام کار یا امری خاص، دقیقاً حدود اختیارات تعیین شده است. لیکن در وکالت جامع از نوع بلاعزل، وکیل می تواند در کلیه امور زندگی موکل خود وارد عمل شود. در این نوع وکالتنامه تا مادامی که موکل زنده است، نیابت به قوت خود باقی است. اما در صورت فوت، وکالتنامه اعتباری نخواهد داشت.

وکالت بلاعزل در طلاق

وکالت بلاعزل در طلاق معمولاً توسط یکی از زوجین به دیگری از طریق دفاتر اسناد رسمی داده می‌شود. این قرار داد می تواند راجع به طلاق، حق حضانت اطفال، راجع به مهریه، نفقه و هر مورد دیگری باشد. در این صورت یکی از طرفین می تواند بدون نیاز به حضور دیگری، مبادرت به طلاق نماید. این گونه وکالتنامه های بلاعزل، قابلیت اجرائی در تمام مراحل را دارند.

وکالت بلاعزل در فروش ملک

زمانی که وکالتی بلاعزل به کسی برای املاک داده شود. در این صورت وکیل نسبت به فروش املاک و مستغلات موکل خود اقدام می کند. اما وجوه دریافتی از معامله را در متن وکالتنامه بلاتکلیف می گذارد. در این راستا چنانچه قصد بر پرداخت قیمت معامله از راه فروش باشد، صراحت ماده 338 قانون مدنی که می گوید تملیک عین ( مالک گردانیدن کسی را بر مالی یا چیزی ) باید به عوض معلوم باشد، موکل می تواند حق خود را استیفاء کند.

وکالت بلاعزل بعد از فوت

طبق ماده 679 قانون مدنی موکل می تواند هر وقت بخواهد وکیل را عزل کند. مگر اینکه نیابت وکیل و یا عدم عزل او، ضمن عقد لازمی شرط شده باشد. با مرگ هر یک از طرفین، بقای آن قرارداد هم منتفی می شود.  عقد نیابت به موجب فوت یا جنون یکی از طرفین عقد از بین می رود. بنابراین عقد نیابت حتی اگر به صورت بلاعزل منعقد شده باشد، بعد فوت منسفخ می شود.

وکالت بلاعزل در حضانت فرزند

اگرچه وکالت بلاعزل راجع به فرزندان از طرف یکی از زوجین به دیگری داده می شود. لکن طبق ماده 10 قانون مدنی اگر قراردادهای خصوصی مغایر با قانون نباشند، معتبر هستند. به این معنی که قانون گذار می گوید دختر تا 9 سال قمری به بلوغ شرعی می رسد. پس او حق انتخاب یکی از والدین را می تواند داشته باشد. همچنین پسر نیز به همین امتیازات در سن 15 سال قمری می رسد. در این جا است که اگر تضادی بین وکالتنامه و حق انتخاب به وجود آید، مرجع رسیدگی دادگاه خواهد بود.

سخن آخر

تا به این جا با وکالت بلاعزل و انواع آن آشنا شدیم. سوالی که پیش می‌آید این است که این نیابت کجا باید تنظیم شود؟ تنها جایی که برای نوشتن وکالت‌نامه قانونی باید مراجعه کرد، دفاتر اسناد رسمی می باشد. البته هنگام نوشتن عقدنامه ازدواج هم وکالت‌هایی از طرف عروس و داماد به یکدیگر داده می‌شود که مسلما این ها در دفاتر ازدواج و طلاق ثبت می‌شوند. مثل حق نیابتی که توسط داماد به عروس برای طلاق داده می‌شود.